گۆران نیوز – شهرداری‌ها در ایران سال‌هاست که برای تأمین منابع مالی خود بیش از حد به صدور پروانه‌های ساختمانی و عوارض ناشی از ساخت‌وساز وابسته بوده‌اند. این مدل درآمدی اگرچه در کوتاه‌مدت سودآور به‌نظر می‌رسد، اما در درازمدت شهری را می‌سازد که به جای برنامه‌ریزی اصولی، به رونق یا رکود بازار مسکن گره خورده است.
شهرداری سنندج نیز از این قاعده مستثنی نیست. کاهش چشمگیر ساخت‌وساز در سال‌های اخیر، همراه با سیاست‌های محدودکننده برای جلوگیری از توسعه بی‌رویه شهری، باعث شده است که درآمد شهرداری به شدت کاهش پیدا کند. نتیجه، کمبود منابع برای نگهداری خدمات شهری، ناتوانی در اجرای پروژه‌های عمرانی و افزایش فشار مالی بر مدیریت شهری است.
این شرایط فرصتی است برای بازاندیشی در مدل تأمین مالی شهرداری سنندج: حرکت از درآمدهای ناپایدار ساختمانی به سمت درآمدهای پایدار و قانونمند که هم با عدالت اجتماعی سازگار باشد و هم مشارکت شهروندان را تقویت کند.
در ادامه، مجموعه‌ای از راهکارها و ایده‌های عملی بررسی می‌شود که می‌تواند به شهرداری سنندج کمک کند تا بر مشکلات مالی فائق آید و به الگویی برای سایر شهرهای کشور بدل شود.
۱. درآمدهای پایدار شهری
۱-۱. عوارض نوسازی و خدمات شهری
یکی از قدیمی‌ترین ابزارهای تأمین مالی شهرداری‌ها، عوارض نوسازی و خدمات شهری است که از مالکان املاک دریافت می‌شود. مشکل در سنندج این است که نرخ وصول این عوارض پایین است و بسیاری از شهروندان آن را جدی نمی‌گیرند.
راهکار: شهرداری می‌تواند با مشوق‌هایی مانند تخفیف برای پرداخت به‌موقع یا اتصال خدماتی مثل صدور گواهی پایان‌کار به پرداخت این عوارض، وصول آن را افزایش دهد.
۱-۲. مالیات محلی بر کسب‌وکارها
کسب‌وکارهای شهری (از فروشگاه‌ها تا شرکت‌های خدماتی) سهم بزرگی از استفاده‌کنندگان خدمات شهری هستند. دریافت مالیات یا عوارض محلی متناسب با حجم فعالیت آن‌ها، می‌تواند منبع مهمی برای شهرداری باشد.
مثال: عوارض تبلیغات محیطی، نصب تابلو یا استفاده از فضای پیاده‌رو.
۱-۳. عوارض حمل‌ونقل و خودرو
با توجه به ترافیک سنندج، شهرداری می‌تواند بخشی از درآمد را از حوزه حمل‌ونقل تأمین کند.
ایجاد پارکینگ‌های عمومی با تعرفه مشخص
دریافت عوارض تردد در محدوده‌های پرترافیک (Congestion Charge)
۲. مشارکت بخش خصوصی در پروژه‌های شهری
۲-۱. قراردادهای BOT و مشارکت در سرمایه‌گذاری
شهرداری‌ها معمولاً زمین، موقعیت یا مجوز دارند ولی سرمایه کافی در اختیارشان نیست. از این رو می‌توانند پروژه‌های پارکینگ طبقاتی، بازارچه‌های محلی یا مجتمع‌های تجاری کوچک را با روش BOT (ساخت، بهره‌برداری و واگذاری) به بخش خصوصی بسپارند.
مزیت: بدون هزینه اولیه برای شهرداری، زیرساخت‌های شهری ساخته می‌شود و پس از چند سال به مالکیت شهرداری بازمی‌گردد.
۲-۲. پروژه‌های گردشگری و تفریحی
سنندج با داشتن جاذبه‌هایی چون آبیدر، بافت قدیمی شهر و موسیقی کردی، ظرفیت بالایی در گردشگری دارد.
ایجاد تله‌کابین یا مجتمع‌های تفریحی در اطراف آبیدر
احداث مراکز فرهنگی و گردشگری با سرمایه‌گذاری مشترک
۲-۳. بازارچه‌های محلی و دستفروشان
به جای مقابله سخت با دستفروشان، شهرداری می‌تواند بازارچه‌های محلی ساماندهی‌شده ایجاد کند. این کار هم به ایجاد اشتغال کمک می‌کند و هم درآمد اجاره‌بهای غرفه‌ها را برای شهرداری فراهم می‌آورد.
۳. توسعه گردشگری شهری و فرهنگی
۳-۱. جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی
سنندج به‌عنوان یکی از قطب‌های موسیقی کردی می‌تواند میزبان جشنواره‌های موسیقی، صنایع‌دستی و غذاهای محلی باشد.
فروش بلیت، جذب اسپانسر و تبلیغات محیطی = منبع درآمد برای شهرداری.
۳-۲. موزه‌ها و فضاهای فرهنگی
ایجاد موزه موسیقی کردی یا موزه صنایع‌دستی کردستان می‌تواند علاوه بر تقویت هویت فرهنگی، منبع درآمد بلیت‌فروشی باشد.
۳-۳. بوم‌گردی و گردشگری محلی
با همکاری بخش خصوصی، شهرداری می‌تواند تورهای شهری، پیاده‌راه‌های تاریخی و مسیرهای گردشگری طراحی کند. بخشی از درآمد این خدمات می‌تواند به شهرداری برسد.
۴. خدمات نوین و شهر هوشمند
۴-۱. فروش داده‌های شهری (به‌صورت قانونی)
شهرداری داده‌های ارزشمندی از ترافیک، جمعیت و کاربری اراضی دارد. این داده‌ها اگر به‌صورت بسته‌های قانونی و با رعایت حریم خصوصی فروخته شود، می‌تواند منبع درآمدی برای پژوهشگران، شرکت‌ها و استارتاپ‌ها باشد.
۴-۲. اپلیکیشن خدمات شهری
راه‌اندازی اپلیکیشن واحد برای پرداخت قبوض، عوارض، پارکینگ و… علاوه بر تسهیل امور شهروندان، امکان درآمدزایی از تبلیغات و خدمات جانبی را فراهم می‌کند.
۴-۳. هوشمندسازی پارکینگ‌ها
با نصب حسگرها و مدیریت دیجیتال پارکینگ‌ها، هم استفاده بهینه از فضا می‌شود و هم عوارض پارکینگ شفاف‌تر و دقیق‌تر وصول می‌گردد.
۵. مدیریت پسماند و بازیافت
۵-۱. فروش مواد بازیافتی
جداسازی و فروش پسماند خشک (پلاستیک، کاغذ، فلز) می‌تواند منبع درآمدی قابل توجه باشد.
تجربه شهرهای دیگر ایران نشان می‌دهد که مدیریت درست پسماند حتی می‌تواند سودآور باشد.
۵-۲. تولید انرژی از زباله
با همکاری بخش خصوصی، می‌توان نیروگاه‌های کوچک تولید برق یا بیوگاز از زباله‌های شهری ایجاد کرد.
۵-۳. طرح تفکیک از مبدا
با آموزش شهروندان و ارائه مشوق (مثلاً کاهش عوارض برای خانواده‌هایی که در تفکیک پسماند مشارکت کنند) می‌توان هزینه‌های جمع‌آوری زباله را کاهش داد و درآمد حاصل از بازیافت را افزایش داد.
۶. شفافیت، اعتماد و مشارکت شهروندان
۶-۱. بودجه‌ریزی مشارکتی
شهرداری می‌تواند بخشی از بودجه سالانه را به پروژه‌هایی اختصاص دهد که مردم در انتخاب آن‌ها مشارکت می‌کنند. این امر باعث می‌شود مردم با رغبت بیشتری عوارض خود را پرداخت کنند.
۶-۲. انتشار شفاف درآمد و هزینه‌ها
اگر شهرداری هر ماه گزارش درآمد و هزینه‌های خود را به‌صورت آنلاین منتشر کند، اعتماد عمومی افزایش می‌یابد و شهروندان انگیزه بیشتری برای همکاری مالی پیدا می‌کنند.
۶-۳. اوراق مشارکت محلی
شهرداری می‌تواند با مجوز وزارت کشور اوراق مشارکت برای پروژه‌های مشخص (مثلاً احداث پارک یا پل عابر پیاده) منتشر کند و شهروندان به‌طور مستقیم در توسعه شهر سرمایه‌گذاری کنند.
شهرداری سنندج امروز در نقطه‌ای حساس قرار دارد. وابستگی تاریخی به درآمدهای ناشی از صدور پروانه‌های ساختمانی دیگر جوابگو نیست و ادامه این روند تنها به رکود خدمات شهری و افزایش نارضایتی عمومی منجر می‌شود.
راه‌حل پایدار، تنوع‌بخشی به منابع درآمدی و حرکت به سمت مدل‌های نوین مدیریت شهری است:
اصلاح نظام عوارض و مالیات محلی
جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی
توسعه گردشگری فرهنگی و شهری
استفاده از ظرفیت‌های هوشمندسازی و خدمات دیجیتال
مدیریت اصولی پسماند و مهم‌تر از همه، تقویت شفافیت و اعتماد شهروندان.
شهرداری سنندج می‌تواند با اتخاذ این راهکارها نه تنها مشکلات مالی خود را کاهش دهد، بلکه الگویی برای سایر شهرهای ایران باشد؛ شهری که با اتکا به فرهنگ، مشارکت و مدیریت نوآورانه، آینده‌ای پایدار و روشن برای شهروندان خود رقم می‌زند.